Bài 31: Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII. - Lịch sử lớp 10

I. Nước Pháp trước cách mạng

1. Tình hình kinh tế, xã hội

a) Về kinh tế :
+ Cuối thế kỉ XVIII, Pháp vẫn là nước nông nghiệp, cụng cụ và phương thức canh tác rất thô sơ (chủ yếu dùng cày, cuốc) nên năng suất thấp. Nạn mất mùa, đói kém thường xuyên xảy ra, đời sống nông dân rất khổ cực.
+ Trong lĩnh vực công thương nghiệp, kinh tế tư bản chủ nghĩa tuy đã phát triển nhưng lại bị chế độ phong kiến cản trở, kìm hãm. Nước Pháp bấy giờ lại chưa có sự thống nhất về đơn vị đo lường và tiền tệ.
b) Về xã hội :
+ Trước cách mạng, Pháp vẫn là nước quân chủ chuyên chế do vua Lu-i XVI đứng đầu. Xã hội tồn tại 3 đẳng cấp là Tăng lữ, Quý tộc và Đẳng cấp thứ ba, mâu thuẫn với nhau rất gay gắt.
+ Đẳng cấp Tăng lữ và Quý tộc có trong tay mọi quyền lợi, không phải đóng thuế. Trong khi đó, Đẳng cấp thứ ba gồm tư sản, nông dân và dân nghèo thành thị không có quyền lợi chính trị, phải đóng nhiều thứ thuế. Nông dân chiếm 90% dân số, là giai cấp nghèo khổ nhất. 
+ Khái niệm "đẳng cấp": là tầng lớp của xã hội được hình thành dưới các chế độ chiếm hữu nô lệ, phong kiến,  do luật pháp hoặc tục lệ quy định về vị trí xã hội, quyền lợi và nghĩa vụ mang tính “cha truyền con nối”. Giữa các đẵng cấp có sự phân biệt đối xử, bất bình đẵng rất sâu sắc. 
- Dưới sự lãnh đạo của giai cấp tư sản, nông dân Pháp hăng hái tham gia cách mạng để lật đổ chế độ phong kiến.

2. Đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng

- Cuộc đấu trên lĩnh vực tư tưởng là bước dọn đường cho cách mạng bùng nổ.
- Thời kì này, đại diện cho trào lưu Triết học Ánh sáng Pháp là Mông-te-xki-ơ, Vôn-te, Rút-xô đã ủng hộ tư tưởng tiến bộ của giai cấp tư sản, kịch liệt tố cáo và lên án chế độ quân chủ chuyên chế của Lu-i XVI. 
- Cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng đã thúc đẩy cách mạng sớm bùng nổ.

II. Tiến trình của cách mạng

1. Cách mạng bùng nổ. Nền quân chủ lập hiến 

a) Nguyên nhân trực tiếp của cuộc cách mạng :
+ Do ăn chơi xa xỉ, vua Lu-i XVI phải vay của tư sản 5 tỉ livơrơ(1) (tính đến năm 1789). Số tiền nợ này nhà vua không có khả năng trả nên đã tìm cách liên tiếp tăng thuế. Mâu thuẫn giữa nông dân với chế độ phong kiến vì thế càng trở nên sâu sắc.
+ Ngày 5 – 5 – 1789, Lu-i XVI lại triệu tập Hội nghị ba đẳng cấp để tăng thuế. Nhưng đại diện của Đẳng cấp thứ ba kịch liệt phản đối và họ đã tự họp Hội đồng dân tộc, tuyên bố Quốc hội lập hiến, tự soạn thảo Hiến pháp, thông qua đạo luật mới về tài chính. Ngay lập tức, nhà vua và quý tộc dùng quân đội để uy hiếp.
b) Cách mạng bùng nổ. Thời kì thống trị của phái đại tư sản tài chính :
+ Ngày 14 – 7 – 1789, dưới sự lãnh đạo của phái Lập hiến, tầng lớp đại tư sản tài chính, quần chúng nhân dân kéo đến tấn công và chiếm pháo đài – nhà ngục Ba-xti. Họ đốt các văn tự, khế ước của phong kiến và làm chủ các cơ quan quan trọng của thành phố.
+ Sau khi giành thắng lợi, phái Lập hiến lên nắm quyền và họ đã làm được hai việc quan trọng đối với cách mạng :
+ Thông qua Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền, nêu cao khẩu hiệu "Tự do – Bình đẳng – Bác ái" (8 – 1789).
+ Ban hành Hiến pháp (9 – 1791), xác lập chế độ quân chủ lập hiến. Theo đó, vua không được nắm thực quyền mà là Quốc hội. Vì vậy, Lu-i XVI đã liên kết với lực lượng phản cách mạng trong nước, cầu cứu thế lực phong kiến bên ngoài để giành lại chính quyền (Tìm đọc tài liệu lịch sử trên và nêu những điều chính, một vài nhận xét).
+ Tháng 4 – 1792, liên minh hai nước Áo – Phổ cùng bọn phản động ở Pháp chống phá cách mạng. Phái Lập hiến đã không kiên quyết chống lại, đất nước trở nên lâm nguy. 

2. Tư sản công thương cầm quyền. Nền cộng hoà được thành lập

- Ngày 10 – 8 – 1792, phái Gi-rông-đanh - tầng lớp tư sản công thương đứng lên lãnh đạo nhân dân tiếp tục làm cách mạng, lật đổ phái Lập hiến và xoá bỏ chế độ phong kiến. 
- Sau khi lật đổ phái Lập hiến và xoá bỏ chế độ phong kiến, phái Gi-rông-đanh bầu ra Quốc hội mới, thiết lập nền cộng hoà. Ngày 21 – 1 – 1793, vua Lu-i XVI bị xử tử vì tội phản quốc.
- Mùa xuân năm 1793, quân Anh cùng quân đội các nước phong kiến châu Âu tấn công nước Pháp. Bọn phản động trong nước ở nhiều nơi cũng nổi dậy tấn công cách mạng, làm cho tình hình nước Pháp gặp nhiều khó khăn. Trong khi đó, phái Gi-rông-đanh không lo chống ngoại xâm và nội phản, chỉ lo củng cố chính quyền.
- Ngày 2 – 6 – 1793, dưới sự lãnh đạo của phái Gia-cô-banh, đứng đầu là Rô-be-spie, quần chúng nhân dân đã lật đổ phái Gi-rông-đanh.
- Khái niệm "phái Gi-rông-đanh": phái nầy đại diện cho phần lớn tư sản công thương ở quận Gi-rông-đơ, vùng Tây Nam nước Pháp.

3. Nền chuyên chính dân chủ Gia-cô-banh. Đỉnh cao của cách mạng 

- Sau khi lật đổ phái Gi-rông-đanh, phái Gia-cô-banh được sự ủng hộ của nhân dân lên nắm chính quyền, thiết lập nền chuyên chính dân chủ do Rô-be-spie đứng đầu. Chính quyền cách mạng đã thi hành nhiều biện pháp quan trọng để trừng trị bọn phản cách mạng, giải quyết những yêu cầu của nhân dân như xoá bỏ mọi nghĩa vụ của nông dân đối với phong kiến, chia ruộng đất cho nông dân, quy định giá các mặt hàng bán cho dân nghèo,...
- Phái Gia-cô-banh cũng ban hành lệnh tổng động viên, xây dựng đội quân cách mạng hùng mạnh, nhờ đó đánh bại ngoại xâm và nội phản. 
- Vì nội bộ bị chia rẽ, nhân dân lại không ủng hộ như trước (do phái Gia-cô-banh không đem lại đầy đủ quyền lợi cho họ như đã hứa), nên phái tư sản phản cách mạng đã tiến hành đảo chính, bắt Rô-be-spie và tiến hành xử tử vào ngày 27 – 7 – 1794.
- Khái niệm "phái Gia-cô-banh": Lấy tên theo tu viện Thánh Gia-cốp, là nơi đặt trụ sở của câu lạc bộ Gia-cô-banh.

4. Thời kì thoái trào

+ Sau cuộc đảo chính ngày 27 - 7 - 1794, cách mạng bước vào thời kì thoái trào do nhiều thành quả cách mạng bị thủ tiêu. 
+ Giai cấp tư sản đã đưa Na-pô-lê-ông lên nắm chính quyền tháng 11 - 1799. 
+ Cách mạng tư sản Pháp kết thúc. 

III. Ý nghĩa của Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII

- Cách mạng tư sản Pháp đã lật đổ được chế độ phong kiến, đưa giai cấp tư sản lên cầm quyền, xoá bỏ nhiều trở ngại trên con đường phát triển của chủ nghĩa tư bản. 
- Quần chúng nhân dân là lực lượng chủ yếu đưa cách mạng đạt tới đỉnh cao với nền chuyên chính dân chủ Gia-cô-banh.
- Tuy Cách mạng tư sản Pháp được coi là cuộc cách mạng tư sản triệt để nhất, nhưng nó vẫn chưa đáp ứng được đầy đủ quyền lợi cho nhân dân, vẫn không hoàn toàn xoá bỏ được chế độ phong kiến, chỉ có giai cấp tư sản là được hưởng lợi.