Bài 34: Các nước tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa. - Lịch sử lớp 10

1. Những thành tựu khoa học - kĩ thuật cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX

 a) Những thành tựu :
 - Trong lĩnh vực vật lí, có những phát minh của các nhà bác học G. Xi-môn, E.K. Len-xơ (1804 - 1865) người Nga, đã mở ra khả năng ứng dụng nguồn năng lượng mới, những phát minh về hiện tượng phóng xạ của các nhà bác học Pi-e Quy-ri và Ma-ri Quy-ri, phát minh của nhà bác học người Đức V. Rơn-ghen (1845 - 1923) về tia X vào năm 1895, giúp y học chẩn đoán bệnh chính xác...
 - Trong lĩnh vực hoá học có định luật tuần hoàn của nhà bác học Nga Men-đê-lê-ép.
- Trong lĩnh vực sinh học có thuyết tiến hoá của Đác-uyn (người Anh) ; phát minh của nhà bác học người Pháp Lu-i Pa-xtơ (1822 - 1895).
 - Những sáng kiến, cải tiến kĩ thuật cũng thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của công nghiệp ; tiêu biểu là kĩ thuật luyện kim với việc sử dụng lò Bét-xme và lò Mác-tanh, đã đẩy nhanh quá trình sản xuất thép ; việc phát minh ra máy điện tín giúp cho việc liên lạc ngày càng nhanh và xa. 
- Cuối thế kỉ XIX, xe ô tô được đưa vào sử dụng nhờ phát minh ra động cơ đốt trong. 
- Tháng 12 - 1903, ngành hàng không ra đời. 
- Nông nghiệp cũng có bước tiến đáng kể nhờ sử dụng nhiều máy móc : máy kéo, máy gặt, máy đập... Phân bón hoá học cũng được sử dụng rộng rãi.
b) Ý nghĩa : làm thay đổi cơ bản nền sản xuất và cơ cấu kinh tế tư bản chủ nghĩa, đánh dấu bước tiến mới của chủ nghĩa tư bản ở giai đoạn này. 

2. Sự hình thành các tổ chức độc quyền

- Khái niệm : "tổ chức độc quyền" : Vào cuối thế kỉ XIX, để tập trung nguồn vốn lớn đủ sức cạnh tranh, các nhà tư bản đã thành lập các công ti độc quyền. Nhiều tổ chức độc quyền ra đời và ngày càng lũng đoạn đời sống kinh tế ở các nước tư bản.
- Biểu hiện : ở Pháp, ngành luyện kim và khai mỏ nằm trong tay hai công ti lớn ; ở Đức, công ti than Ranh Vét-xpha-len kiểm soát tới 95% tổng sản lượng than vùng Rua, hơn 50% tổng sản lượng than trong cả nước.
- Khái niệm : " tư bản tài chính" : Tổ chức độc quyền cũng diễn ra ở lĩnh vực tài chính, tạo nên tầng lớp tư bản tài chính, xuất khẩu tư bản.
- Các nước tư bản đua nhau xâm chiếm thuộc địa. Mâu thuẫn giữa các nước đế quốc trong việc tranh chấp thuộc địa ngày càng trở nên gay gắt, dẫn đến các cuộc chiến tranh nhằm phân chia lại thuộc địa. 
- Sự ra đời các tổ chức độc quyền đã đánh dấu bước chuyển của chủ nghĩa tư bản sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa. 
- Trong giai đoạn này, các mâu thuẫn xã hội trở nên hết sức gay gắt, đó là : 
+ giữa các nước đế quốc, 
+ giữa nhân dân thuộc địa với đế quốc ; 
+ giai cấp vô sản với giai cấp tư sản. 
- Tình hình đó dẫn đến nhiều cuộc đấu tranh giai cấp và cách mạng xã hội nhằm thủ tiêu ách áp bức, bóc lột, giải phóng nhân dân lao động.