Liên Xô xây dựng chủ nghĩa xã hội (1921 -1941) - Lịch sử lớp 11

I. Chính sách kinh tế mới và công cuộc khôi phục kinh tế (1921 - 1925)

1. Chính sách kinh tế mới

a. Hoàn cảnh
- Năm 1921, nước Nga Xô viết bước vào thời kì hòa bình, xây dựng đất nước trong hoàn cảnh khó khăn:
+ Kinh tế bị tàn phá nghiêm trọng.
+ Tình hình chính trị-xã hội không ổn định, bạo loạn xảy ra khắp nơi.
- Chính sách cộng sản thời chiến không còn phù hợp: kìm hãm nền kinh tế, khiến nhân dân bất bình. Nước Nga Xô viết bị khủng hoảng.
- Tháng 3-1921, Đảng Bônsêvích thực hiện Chính sách kinh tế mới (NEP) do Lê-nin đề xướng.
b. Nội dung
- Nông nghiệp: Thay chế độ trưng thu lương thực bằng thuế lương thực.
- Công nghiệp: Xây dựng và phát triển công nghiệp nặng, tư nhân hóa những xí nghiệp dưới 20 công nhân, khuyến khích nước ngoài đầu tư, nhà nước nắm các ngành kinh tế chủ chốt.
- Thương nghiệp: tự do buôn bán, trao đổi giữa thành thị và nông thôn. 
- Tài chính: phát hành đồng Rúp (1924)
c. Tác dụng, ý nghĩa:
- Chính sách kinh tế mới đã thu được những kết quả to lớn: nền kinh tế nước Nga được khôi phục; đưa lại sự chuyển đổi kịp thời từ nền kinh tế do Nhà nước nắm độc quyền về mọi mặt sang nền kinh tế nhiều thành phần, đặt dưới sự kiểm soát của Nhà nước. 
- Chính sách kinh tế mới để lại nhiều kinh nghiệm cho các nước xã hội chủ nghĩa và các nước khác trên thế giới.

2. Sự thành lập Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết

- Tháng 12-1922, Đại hội Xô viết toàn Liên bang tuyên bố thành lập Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết (gọi tắt là Liên Xô). Gồm 4 nước Cộng hòa (Nga, Ucraina, Bêlô rútxia, Ngoại cápcadơ) đến năm 1940 có 15 nước cộng hòa.
- Tư tưởng chỉ đạo của Lê-nin trong việc thành lập Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết là sự bình đẳng chủ quyền về mọi mặt và quyền dân tộc tự quyết của các dân tộc, sự giúp đỡ lẫn nhau trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.
- 21-1-1924, Lê-nin qua đời, đây là tổn thất to lớn đối với nhân dân Liên Xô, giai cấp công nhân quốc tế và các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới.

II. Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô (1925 – 1941)

1. Những kế hoạch 5 năm đầu tiên

- Nhiệm vụ trọng tâm xây dựng chủ nghĩa xã hội của Liên Xô là tiến hành Công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa theo đường lối ưu tiên phát triển các ngành công nghiệp nặng (công nghiệp chế tạo máy móc, công nghiệp năng lượng, công nghiệp quốc phòng…)
- Từng bước giải quyết thành công các vấn đề liên quan tới công cuộc công nghiệp hóa: vốn đầu tư, đào tạo cán bộ kĩ thuật và công nhân lành nghề…
- Từ 1928, Liên Xô bắt đầu thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1928-1932) và lần thứ 2 (1933 – 1937).
- Năm 1937, Liên Xô tiếp tục thực hiện kế hoạch 5 năm lần ba.
* Thành tựu: 
+ Công nghiệp: Đưa Liên Xô từ một nước nông nghiệp lạc hậu trở thành một cường quốc công nghiệp ( công nghiệp chiếm 77,4% GDP 1937).
+ Nông nghiệp: >90% ruộng đất, nông dân vào hợp tác xã.
+ Văn hóa giáo dục thu được nhiều thành tựu: Xoá nạn mù chữ, phổ cập tiểu học, kiện toàn hệ thống giáo dục phổ thông.
+ Xã hội: Xoá bỏ GC bóc lột, xã hội chỉ còn 2 giai cấp lao động: Công nhân và nông dân tập thể.  (công nhân, nông dân, trí thức mới).
* Một số sai lầm, thiếu sót:
- Tháng 6-1941, Đức tấn công Liên Xô, công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội bị gián đoạn.

2. Quan hệ ngoại giao của Liên Xô

- Sau cách mạng tháng Mười, đặt quan hệ ngoại giao với nhiều nước Châu Âu, Châu Á.
- 1921, từng bước phá vỡ bao vây về kinh tế, cô lập kinh tế và ngoại giao của các nước đế quốc, khẳng định địa vị quốc tế của Nhà nước Xô viết.
- Từ 1922-1933 các đế quốc lần lượt đặt quan hệ ngoại giao với Liên Xô. Năm 1933, quan hệ ngoại giao với Mĩ.