Bài 6. Điện thế hoạt động và sự lan truyền xung thần kinh - Sinh học 11

I. Điện thế hoạt động

- Khi tế bào bị kích thích, trong tế bào xuất hiện điện thế hoạt động.
Thí nghiệm xác định điện thế hoạt động 
- Cách thực hiện: Chọc 1 điện cực qua màng vào sâu trong tế bào, còn 1 điện cực đặt trên bề mặt sợi thần kinh thì giữa hai đầu điện cực -> kích thích tế bào thần kinh hoạt động.
-> Kết quả: Xuất hiện biến đổi điện thế giữa màng trong và màng ngoài tế bào -> sự biến đổi điện thế màng -> được ghi lại bằng đồ thị.
Điện thế hoạt động là sự biến đổi điện thế nghỉ, từ phân cực sang mất phân cực, đảo cực và tại phân cực:
- Giai đoạn mất phân cực: -70mV -> 0
Khi bị kích thích, tính thấm của màng đối với các ion thay đổi, màng chuyển từ trạng thái nghỉ sang trạng thái hoạt động -> gây nên sự khử cực (cửa Na+ mở, Na+ từ ngoài vào tế bào) -> trung hòa điện giữa hai màng tế bào.
- Giai đoạn đảo cực: 35mV
Cổng Na mở rộng -> Na+ từ bên ngoài di chuyển ồ ạt vào trong tế bào -> bên trong tế bào tích điện dương, bên ngoài tích điện âm.
- Giai đoạn tái phân cực: -70mV
Cổng K+ mở rộng, cổng Na+ đóng lại. K+ đi qua màng tế bào ra ngoài -> bên ngoài tích điện dương và bên trong tế bào tích điện dương, bên ngoài tích điện âm.
- Giai đoạn tái phân cực: -70mV
Cổng K+ mở rộng, cổng Na+ đóng lại. K+ đi qua màng tế bào ra ngoài -> bên ngoài tích điện dương và bên trong tích điện âm -> tái phân cực.

II. Lan truyền xung thần kinh trong tế bào thần kinh

Khi tế bào thần kinh bị kích thích -> xuất hiện điện thế hoạt động. Theo tính chất dẫn điện, điện thế sẽ được lan truyền từ nơi điện thế cao đến nơi điện thế thấp -> lan truyền điện thế hoạt động từ vùng này đến vùng khác của tế bào.
Sự lan truyền điện thế hoạt động trên màng tế bào thần kinh được gọi là sự lan truyền xung thần kinh trong tế bào thần kinh.
- Xung thần kinh không chạy trên sợi trục nó chỉ kích thích vùng màng kế tiếp ở phía trước -> thay đổi tính thấm của màng ở vùng này -> xuất hiện xung thần kinh tiếp theo, cứ tiếp tục như vậy trên suốt dọc sợi trục.
- Xung thần kinh chỉ gây lên sự thay đổi tính thấm ở vùng màng phía trước, còn ở phía sau nơi điện động vừa sinh ra, màng đang ở giai đoạn trơ tuyệt đối, nên không tiếp nhận kích thích do điện động vừa hình thành ở phía trước gây nên -> điện thế không truyền ngược lại vùng nó vừa đi qua.
- Nếu kích thích ở giữa sợi trục thì xung thần kinh truyền theo cả 2 chiều kể từ điểm xuất phát.
Dựa vào đặc điểm cấu tạo của tế bào thần kinh người ta chia tế bào thần kinh ra làm hai loại tế bào thần kinh có bao mielin, tế bào thần kinh không có bao mieelin.
Do đặc điểm cấu tạo của hai tế bào khác nhau -> sự dẫn truyền xung thần kinh của hai tế bào này cũng khác nhau.
a) Tế bào thần kinh không có bao miêlin
- Đặc điểm cấu tạo: Không có bao mieelin bọc trên sợi trục thần kinh.
- Sự lan truyền xung thần kinh: Xung thần kinh lan truyền liên tiếp từ vùng này sang vùng khác.
- Hướng lan truyền: Lan truyền theo hai chiều
- Tốc độ lan truyền xung thần kinh: Lan truyền chậm
b) Tế bào thần kinh có bao miêlin
- Đặc điểm cấu tạo: Có bao miêlin có bản chất photpholipit (cách điện).Bao mielin bọc quanh sợi trục thần kinh không liên tục và ngắt quãng (eo Ranvie).
- Sự lan truyền xung thần kinh: Xung thần kinh lan truyền nhảy cóc từ eo Ranvie này sang eo Ranvie khác.
- Hướng lan truyền: Lan truyền theo hai chiều.
- Tốc độ lan truyền: lan truyền nhanh.